W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego (np. umowy kredytu bankowego) można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością.
Przedmiotem hipoteki może być także: użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Hipotekę ustanawia się często w ramach zawieranej umowy sprzedaży, jednak nie ma przeszkód, by została ustanowiona odrębnym aktem notarialnym. Oświadczenie osoby ustanawiającej hipotekę na nieruchomości wymaga zachowania formy aktu notarialnego.