Czynności sporządzane przez notariusza
Do najbardziej charakterystycznych czynności, które dokonywane są przy udziale i w obecności notariusza należą czynności prawne sporządzane w formie aktu notarialnego. Akt taki sporządzany jest przez notariusza wtedy, gdy jest to wymagane przepisem prawa lub gdy taka jest wola stron. W niektórych przypadkach zachowanie przez strony czynności prawnej formy aktu notarialnego warunkuje ważność dokonywanej czynności (tak np. przeniesienie własności nieruchomości – art. 158 k.c.; podobnie – akty założycielskie spółek kapitałowych prawa handlowego; wymóg formy notarialnej przewidziany jest też w wielu regulacjach szczególnych zawartych w kodeksie cywilnym oraz innych ustawach). Często zdarza się jednak i tak, że strony czynności prawnej decydują się na jej dokonanie w formie aktu notarialnego w ramach przysługującej im swobody kontraktowania, a o wyborze właśnie takiej formy decydują względy pozaprawne.
Na tym jednak nie wyczerpuje się zakres czynności podejmowanych przez notariusza. Poza klasycznymi czynnościami prawnymi dokonywanymi w formie aktu notarialnego, notariusz sporządza też innego rodzaju dokumenty, takie jak poświadczenia, oświadczenia, protesty, a także pośredniczy doręczaniu oświadczeń oraz wnioskowaniu o wpis prawa do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości.
Regulacja ustawowa
Podstawowym aktem normatywnym, w którym zawarte zostały zasady wykonywania zawodu notariusza oraz zakres jego czynności, pozostaje ustawa z dnia z dnia 14 lutego 1991 roku – Prawo o notariacie (tekst jednolity – Dz. U. z 2016 r. poz. 1796 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 79 powołanej ustawy, notariusz dokonuje następujących czynności:
- sporządza akty notarialne;
- sporządza akty poświadczenia dziedziczenia;
- podejmuje czynności dotyczące europejskiego poświadczenia spadkowego;
- sporządza poświadczenia;
- doręcza oświadczenia;
- spisuje protokoły;
- sporządza protesty weksli i czeków;
- przyjmuje na przechowanie pieniądze, papiery wartościowe, dokumenty, dane na informatycznym nośniku danych, o którym mowa w przepisach o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne;
- sporządza wypisy, odpisy i wyciągi dokumentów;
- sporządza, na żądanie stron, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów;
- składa wnioski o wpis w księdze wieczystej wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu w księdze wieczystej;
- sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów.
Warto wiedzieć
Zadania notariusza nie ograniczają się wyłącznie do milczącego uczestnictwa w czynnościach notarialnych dokonywanych w siedzibie kancelarii. Ustawodawca nakłada na niego obowiązek dbania o to, aby akty i dokumenty notarialne sporządzane były w sposób zrozumiały i przejrzysty. Notariusz zobowiązany jest ponadto do czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw oraz słusznych interesów stron czynności notarialnych, a także innych osób, na których sytuację prawną wpływać może dokonywana czynność notarialna. Ustawowym obowiązkiem notariusza jest także udzielanie stronom czynności notarialnych niezbędnych wyjaśnień i informacji prawnych dotyczących dokonywanej czynności notarialnej.
W wyjątkowych sytuacjach notariusz może odmówić dokonania czynności notarialnych. Dotyczy to zwłaszcza takich przypadków, w których zamierzona czynność byłaby sprzeczna z prawem (także – zmierzająca do obejścia prawa lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego) lub też zachodziłaby wątpliwość co do tego, czy strona czynności prawnej ma zdolność do jej dokonania (tj. w sytuacji, gdy – wedle oceny notariusza – składający oświadczenie woli może znajdować się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli).